کتاب

جایگاه و موضوع  مسار الشيعة في مختصر تواريخ الشريعة: ‏این كتاب درباره تاريخ تولد و شهادت ائمه عليهم السلام و ديگر حوادث مهمى كه در تاريخ اسلام روى داده و ايام و مناسبت‏هاى اسلامى در تاريخ اسلام مى‏باشد. اين كتاب از كتاب‏هاى معتبر شيعه در شناخت ايام و مناسبت‏هاى اسلامى است و از اولين كتاب‏هايى است كه در اين رابطه نگاشته شده است.

شيوه نگارش‏

۱- شيخ مفيد در اين كتاب بنا را بر اختصار گذارده است.

۲- تاريخ‏ هاى اين كتاب بر اساس ماه‏هاى قمرى است و از ماه رمضان شروع شده و به ماه شعبان پايان مى‏يابد.

۳- شيخ مفيد پس از بيان هر يك از روزها و مناسبت‏ها در ذيل آن به اعمال واجب و مستحب آن نيز اشاره دارد.

ويژگى ‏هاى كتاب‏ مسار الشيعة : اين كتاب از معدود كتاب‏ هايى است كه نسخه اصل آن به خط مؤلف در دست است و اين كتاب با توجه به نسخه اصل كه تاريخ نگارش آن سال ۳۸۹ هجرى است تصحيح و تحقيق شده است. كتاب حاضر از نقطه نظر فلسفه تاريخ، از گنجينه ‏هاى گران‏بهاى فرهنگ و تمدن اسلامى به شمار مى ‏آيد.

تاريخچه نگارش‏ مسار الشيعة : هر تمدن و ملتى داراى ايام و مناسبت‏ هاى ويژه ‏اى است كه در تاريخ آن تمدن داراى ارزش خاصى است و از اين جهت در ميان آن ملت جاودانه مى‏ ماند چه مربوط به شادى‏ ها باشد يا حزن و مصيبت ‏ها.

تمدن اسلامى نيز داراى چنين روزهايى است و قرآن هم از آن تعبير به «أيام معلومات» و «أيام الله» مى‏كند و گاهى نيز آنها را نام مى ‏برد مانند روز بدر، روز حنين و روز احزاب. مشخص كردن اين روزها و تاريخ حوادث آنها يكى از كارهاى مهمى است كه بر عهده شخصيت‏ هاى بزرگ اسلامى است.بر همه ملت‏هاى مسلمان نيز لازم است كه ياد آنها را جاودانه سازند و با بزرگداشت آنها خاطره آن روزها را براى نسل‏ هاى بعد از خود نيز زنده نگه دارند.

خداوند متعال نيز وظايف ويژه‏اى را در اين روزها و مناسبت‏ها براى ملت مسلمان و خداپرست بيان فرموده است.بنا بر اين، بر عهده عموم انسان‏ هاى مؤمن است كه اين روزها و اعمال آنها را بشناسند و همانگونه كه شيخ مفيد در اين كتاب مى‏ فرمايد اين شناخت زينت ايمان است و بر اهل فضل و دانش غفلت از آن شايسته نيست.

مشخصات و ویژگی ها و جایگاه شيخ مفيد :

ولادت‏ :  شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، در سال ۳۳۶ هجرى در حوالى بغداد ديده به جهان گشود.

شخصيت علمى: شيخ مفيد از چهره‏هاى بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام مى باشد.او هم متكلم است و هم فقيه. ابن نديم در فن دوم از مقاله پنجم «الفهرست‏» كه در باره متكلمان شيعه بحث مى‏كند، از او به عنوان «ابن المعلم» ياد كرده و او را ستايش مى ‏نمايد. كتاب معروف او در فقه نيز «المقنعة» است. ابو يعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‏گويد: «مفيد شبها مختصرى مى‏خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى ‏گذرانيد.»

آغاز تحصيلات‏:  شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومه بغداد ديده به جهان گشود و دانش‏هاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد. او در يك خانواده پرسابقه و اصيل در تشيع و از سلاله نيكان و پاكان به دنيا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بيت رسالت‏ عليهم السلام بود.  وى راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.

نظر علما و بزرگان دین در مورد شيخ مفيد : شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‏كنيم:

۱- نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در باره او مى گويد: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد.»

۲- شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او، در باره استاد در «فهرست‏» مى‏نويسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از ۲۰۰ جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»

۳- ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‏گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى مى كرد و به آموزگارى مى‏پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‏شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى‏شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‏رفت.»

۴- عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‏گويد:  «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‏باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‏پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى‏داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‏لباس بود.

شیخ مفید نزديك ۷۶ سال عمر كرد و بيش از ۲۰۰ جلد تاليف دارد. تشييع جنازه او شهرت دارد. در تشييع او بيش از ۸۰ هزار نفر از شيعيان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».

اساتيد شیخ مفید : از جمله اساتيد او میتوان به : ۱- ابن قولويه قمى‏  ۲- شيخ صدوق‏  ۳- ابن وليد قمى‏  ۴- ابو غالب زرارى‏  ۵- ابن جنيد اسكافى‏  ۶- ابو على صولى بصرى‏  ۷- ابو عبد الله صفوانى‏ ، اشاره نمود

شاگردان شیخ مفید :‏ از جمله شاگردان او میتوان به : ۱- سيد مرتضى علم الهدى‏  ۲- سيد رضى‏  ۳- شيخ طوسى‏  ۴- نجاشى‏  ۵- ابو الفتح كراجكى‏  ۶- ابو يعلى جعفر بن سالار؛  اشاره نمود

تاليفات‏ شیخ مفید : بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد، وى بالغ بر ۲۰۰ عنوان كتاب تأليف نموده است، از آن جمله کتب : ۱– المقنعة  ۲- الفرائض الشرعية  ۳- أحكام النساء  ۴- الكلام في دلائل القرآن‏  ۵- وجوه إعجاز القرآن ‏۶- النصرة في فضل القرآن ۷- أوائل المقالات‏ ۸- نقض فضيلة المعتزلة  ۹- الإفصاح‏  ۱۰- الإيضاح‏ ؛ اشاره کرد.

وفات‏ شیخ مفید : شيخ مفيد در سال ۴۱۳ هجرى، در بغداد و پس از ۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجليل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.

شيخ طوسى، كه خود در تشييع جنازه او حضور داشته است، مى‏گويد: روز وفات او از كثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گريستن بر او، همانند و نظير نداشته است. هشتاد هزار تن از شيعيان او را تشييع كردند و سيد مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد عليه السلام، پايين پاى آن حضرت، نزديك قبر استادش ابن قولويه، مدفون گرديد.

منبع : مجموعه سیر معصومین